Utrecht kent veel oude fabrieken met een nieuwe bestemming. Vroeger werkten fabrieksarbeiders zich hier uit de naad om treinen, spijkers, brood, sigaren, meubels of soja te maken. Nu zitten er hippe horecazaken en dure appartementen. Meer weten over de geschiedenis van dit soort industriële pareltjes? Maak dan deze fietstocht langs 6 oude fabrieken in Utrecht!
Aantal kilometers: 16 kilometer
Tijdsduur: 55 minuten zonder tussenstops
Tip: plan zeker 1 of 2 stops in om wat te drinken bij de leuke horecatentjes die in veel van deze oude fabrieken te vinden zijn!
Route:
Coöperatieve Stichtsche Olie- en Lijnkoekenfabriek Cereol – Oog in Al
De fietstocht begint bij restaurant Buurten in de Fabriek, aan de Kanaalweg 91. Dit pand was vroeger onderdeel van de Coöperatieve Stichtsche Olie- en Lijnkoekenfabriek Cereol. De fabriek produceerde van 1908 tot 1973 lijnzaadolie en veevoer, daarna werd er soja bewerkt. In 2001 kreeg dit bijzondere, industriële meesterwerk de status van Rijksmonument. Helaas brandde het gebouw in 2008 af, alleen de bakstenen buitengevel overleefde dit.
Inmiddels is het gebouw prachtig gerestaureerd. In 2014 werd de fabriek opnieuw geopend als Buurten in de Fabriek; een geliefde plek voor een kop koffie, lunch of diner. In het gebouw vind je ook een school, een bibliotheek en cultuurhuis Het Wilde Westen.
Werkspoorkathedraal – Schepenbuurt
Vanaf Buurten in de Fabriek fiets je de Muntsluisbrug over. Je volgt de weg over de Muntsluis tot je het water over bent. Dan sla je bij café Kanaalzicht linksaf de Keulsekade op. Deze weg blijf je 8 minuten volgen. Je passeert 2 bruggetjes. Bij het tweede bruggetje sla je rechtsaf, de Tracietweg op. Je ziet dan rechts van je de indrukwekkende Werkspoorkathedraal al liggen.
De Werkspoorkathedraal, voorheen bekend als de Apparatenhal, is een van de historische fabriekshallen van de Koninklijke Nederlandsche Fabriek van Werktuigen en Spoorwegmaterieel, kortweg ‘Werkspoor’ genoemd. Hier werkten vanaf 1914 arbeiders aan stalen bruggen, treinen, trams en spoorwagons. In 1960 werd de 30 meter hoge Apparatenhal gebouwd, een montagehal waar jarenlang grote staalconstructies werden gemaakt. In de jaren ‘70 sloot de fabriek haar deuren. De Apparatenhal bleef gespaard van de slopershamer.
Na lange leegstand startte in 2015 de renovatie van het pand en werd in 2016 de Werkspoorkathedraal geopend, een imposante evenementenlocatie. De oorspronkelijke inrichting is intact gebleven en met respect voor de historie aangepast aan de eisen van deze tijd. Het nieuwe ontwerp werd gemaakt door MONK Architecten en won in 2017 de Rietveldprijs, een prijs die tweejaarlijks wordt uitgereikt aan een architect die een bijzonder gebouw heeft neergezet in de stad Utrecht.
Al trek in een biertje? Ga dan naar Werkspoor Café de Leckere (Tracietweg 43) dat hier eind 2017 werd geopend. Hier kun je het heerlijke speciaalbier van de Utrechtse brouwerij De Leckere proeven! Ook kun je er terecht om te lunchen of te dineren met uitzicht op de karakteristieke Werkspoorhaven.
Broodfabriek Lubro – Pijlsweerd
Je fiets de Tracietweg verder af en slaat linksaf de Walserijstraat in. Aan het einde van de straat sla je linksaf de Vlampijpstraat in en vervolgens rechts de Julianaparklaan in. Je rijdt rechtdoor en ziet op een gegeven moment het prachtige Julianapark aan je rechterhand. Als je tijd hebt om hier even doorheen te wandelen, doe dat dan zeker! Dan kun je de Alpaca’s bewonderen die hier sinds kort wonen. Meer weten over dit park en andere Utrechtse parken? Lees dan onze blog Op de fiets de mooiste parken van Utrecht ontdekken.
Je rijdt verder de Julianaparklaan af en gaat rechtsaf. Je komt nu op de drukke Amsterdamsestraatweg. Ook hier valt van alles te beleven, zoals je kunt lezen in onze blog De Amsterdamsestraatweg: bijzondere verhalen van vroeger en nu. Je rijdt deze straat af en slaat voor biologisch restaurant Gys de Bethlehemweg in. Je gaat rechts (Kerkweg) en meteen weer naar links, de Otterstraat in. Deze straat rijd je helemaal af (na het oversteken van de Westerdijk wordt de Otterstraat de Jongeneelstraat). Je komt nu bij het water, dit is de Zeedijk. Ga naar links, voor de brug van de Draaiweg zie je aan je linkerhand de oude Utrechtse Luxe Brood- en Banketbakkerij (Lubro) uit 1948.
In de 18e eeuw was op deze plek de zijdefabriek Zijdebalen gevestigd van de familie Van Mollem. De zaken gingen zo goed dat David van Mollem naast de fabriek één van de rijkste tuinen van het land kon aanleggen met lanen, vijvers, priëlen, beeldengroepen, een labyrint, orangerie, theater, schelpengrot en hertenverblijf. De tuin strekte zich uit tot aan de Daalsedijk. Grappig feit: tsaar Peter de Grote bracht in 1717 een bezoek aan Zijdebalen! Toen hij eigenhandig wilde voelen hoe sterk de waterkracht was waarmee de watermolens van de fabriek werden aangedreven, viel hij bijna tussen de aandrijfassen. Het scheelde maar een haar of hij had Utrecht niet levend kunnen verlaten…
In 1948 opende de Utrechtse Luxe Brood- en Banketbakkerij (Lubro) een fabriek aan de Zeedijk. Vanaf dat moment rook de wijk naar versgebakken brood. Of nog beter: naar koekjes! En de gelukkige buurtbewoners konden elk jaar rond kerst op een gratis halve kerststol rekenen.
In 2004 sloot de fabriek. Nu is hier tussen de Zeedijk en Westerdijk de chique subwijk Zijdebalen verrezen, vernoemd naar de zijdefabriek. Ook de monumentale fabriek heeft een tweede leven gekregen. Er zijn 6 luxe herenhuizen in gemaakt met een industrieel karakter, die voor een kleine 1,5 miljoen over de toonbank gaan.
Sigarenfabriek Peletier – Centrum
Je fietst terug over de Zeedijk en gaat richting Utrecht centrum. Je slaat de eerste linksaf, de Stenen Brug over, en gaat meteen weer rechtsaf. Nu fiets je over de Bemuurde Weerd Oostzijde. Deze rijdt je helemaal af en je gaat dan rechtdoor de Weerdbrug over. Links van je zie je nu het bekende Nijntje Pleintje: hier staat een standbeeld van Nijntje, gemaakt door de zoon van Dick Bruna, Marc Bruna.
Je slaat rechtsaf en fiets de Zandbrug over, daarna sla je weer meteen linksaf en kom je op de Oudegracht. Je gaat linksaf de Viebrug over (de tweede brug die je tegenkomt). Nu rijd je steeds rechtdoor over de Potterstraat, het Neude, de Lange Jansstraat en met de bocht mee naar rechts over het Janskerkhof de Korte Jannstraat in, die overgaat in de Domstraat. Aan het einde van deze straat ga je rechtsaf het Domplein op en slaat de eerste linksaf, nog steeds het Domplein. Deze straat gaat over in de Korte Nieuwstraat, die gaat over in de Lange Nieuwstraat, tot je aan je rechterhand de Korte Smeestraat ziet. Die sla je in, je fietst de Smeebrug over en fietst meteen weer links de Oudegracht op.
Op nummer 364 zie je het gebouw van de oude Koninklijke Tabak- en Sigarenfabriek Peletier, die de broers Peletier in 1844 oprichten. De fabriek groeide uit tot een van de grootste van Nederland en exporteerde haar exclusieve sigaren naar vele landen. In 1909 vond een grootscheepse verbouwing en uitbreiding van het pand plaats. De fabriek telde toen zo’n 400 werknemers, die 150 merken sigaren produceerden van dure tabak uit Nederland-Indië en de Filipijnen.
Het maken van sigaren was erg arbeidsintensief, want het proces was nauwelijks geïndustrialiseerd. Het bestond voornamelijk uit handwerk.
Behalve de afdeling sigarenmakerij was er een verpakkingszaal en een stripperij, waar de hoofdnerf uit het tabaksblad werd verwijderd. Hier werkten vrouwen, geliefde arbeidskrachten bij de broers Peletier omdat zij volgens eigen zeggen ‘geen arbeidsonrust veroorzaakten’.
In de jaren ‘20 en ‘30 van de twintigste eeuw was het crisis, werd de accijns op rookwaren verhoogd en werd de sigaret steeds populairder. Daarom sloot de fabriek in 1934 haar deuren. Oudegracht 364 is nu een Rijksmonument. In 2016-2017 is het pand omgebouwd tot 2 winkel- en kantoorunits en 26 appartementen.
Meubelfabriek Pastoe – Rotsoord
Je rijdt verder over de Oudegracht, die op een gegeven moment overgaat in de Twijnstraat. Aan je linkerzijde kom je langs de bioscoop Louis Hartlooper Complex en gaat rechtdoor de brug over en slaat af naar rechts. Je gaat de Vaartscherijnbrug over en slaat aan de overkant naar links af de Westerkade op. Verderop fiets je onder het Vaartsche Rijn station door en gaat naar links de Vondelbrug over. Daarna sla je de eerste weg rechtsaf (Briljantlaan) en sla je de tweede weg rechts in. Je fietst nu op de weg Rotsoord. Bij de splitsing ga je linksaf en kom je bij de ingang van de oude Pastoe-fabriek, nu industrieel erfgoed (het oudste gedeelte stamt uit 1750).
De Utrechtse ondernemer Frits Loeb begon in 1913 zijn Utrechtse Machinale Stoel- en Meubelfabriek (UMS) in Utrecht en vestigde zich in 2018 in de voormalige tegelfabriek Holland in Rotsoord.
Waar de fabriek voor de Tweede Wereldoorlog een toegankelijke collectie produceerde, koos de directie na de oorlog definitief voor een radicalere eigentijdse vormgeving. De collectie moest geschikt zijn voor uiteenlopende woonsituaties. Dit ‘passe partout’-principe werd verwerkt in de nieuwe merknaam PasToe. Hiermee verwierf het bedrijf in binnen- en buitenland een grote reputatie verwerft als producent van eigentijds meubilair.
De focus van de collectie van UMS Pastoe waren bergmeubelen, waarbij de consument zelf een kast kon samenstellen. Dit nieuwe concept van flexibele kastsystemen werd in 1955 uitgewerkt in het kastsysteem Meubelen-naar-maat. In deze serie kon de kast niet alleen samengesteld worden door de consument zelf, maar later ook uitgebreid worden. Deze serie was in binnen- en buitenland een groot succes en won diverse prijzen.
In 2016 vertrekt Pastoe definitief uit de verzameling fabrieksgebouwen. Tegenwoordig werkt UMS Pastoe vanuit een locatie in Houten en produceert het naast bergmeubelen ook weer zitmeubelen. In de oude fabriek is een afdeling van de Hogeschool voor de Kunsten en een ruimte voor creatieve bedrijven en startups gevestigd. Even verderop vind je op nummer 7A en 7B de horecagelegenheden De Zagerij en Het Ketelhuis, ruimtes die vroeger ook bij de fabriek hoorden. De invloeden van de voormalige meubelzagerij zijn hier terug te vinden en er is gebruik gemaakt van oud meubilair van Pastoe.
Draadstaalfabriek – Hoograven
Vanaf het Ketelhuis en De Zagerij fiets je Rotsoord verder af. Je steekt de Diamantweg over en fietst de straat schuin rechts tegenover je in. Ga met de bocht mee naar links de Hoogravenseweg in. Deze fiets je af waarbij je de Broeder Alarmstraat, de Burgemeester Smitsstraat en de ‘t Goylaan kruist. De weg gaat over in de Verlengde Hoogravenseweg. Je blijft rechtdoor gaan en slaat de vierde straat rechtsaf, het IJzerdraadpad in. Aan het einde van deze straat rijd je tegen de Vaartsche Rijn aan en ga je linksaf de Neerlandiakade op. Nu zie je aan je linkerhand Bar & Bistro Op Zuid met een groot terras aan het water.
Hier verrees in 1914 de N.V. Chemische Fabriek, die kalisalpeter en kaliumchloraat produceerde waar kunstmest van gemaakt werd. Kalisalpeter en kaliumchloraat waren ook ingrediënten voor (de ontsteking van) buskruit. De fabriek leverde deze materialen daarom ook aan het ministerie van Oorlog. Vaten van 50 tot 250 kilo kalisalpeter gingen per boot over de Vaartsche Rijn en verder.
In 1932 nam Neerlandia de fabrieksgebouwen over en werd het een draadstaalfabriek, ook wel spijkerfabriek genoemd. Naast spijkers leverde de fabriek allerlei soorten draad, bijvoorbeeld voor hengsels van emmers en gaas.
Na beëindiging van de productie in 1973 werd het terrein tot 2002 overgenomen door lompen- en metaalhandel Prozee. Daarna stond de fabriek leeg en raakte deze in verval.
Pas in 2012-2014 startte de herontwikkeling van het terrein mogelijk. De voorgevel van restaurant Op Zuid is een van de weinige gevels van de fabriekshal uit 1914 die is blijven staan. Straten in de omgeving hebben de namen IJzerdraadpad, Vlechtdraadhof, Draadnagelweg en Puntdraadhof, een mooie herinnering aan de industrie die hier vroeger zat.
Einde fietstocht
Om het rondje af te fietsen, rijd je dezelfde weg weer terug naar de ‘t Goylaan. Hier ga je naar links. Voorbij de tweede brug fiets je naar links het fietspad af naar beneden en fiets je vervolgens weer naar links, de brug onderdoor. Nu rijd je op de Kanaalweg. Deze kun je helemaal af fietsen, dan kom je vanzelf weer bij Buurten in de Fabriek. De fietstocht is ten einde! Als je nog puf hebt, kun je nog een wandeling maken door het park Oog in Al. Of trakteer jezelf op een lekker drankje bij Buurten en geniet na van al het moois dat je hebt gezien. Cheers!
0 reacties