In hartje Utrecht zijn er genoeg (stads)kastelen te vinden! De een heeft nog alle kenmerken van een middeleeuws kasteel, terwijl anderen zijn gerestaureerd met een moderne gevel. Stuk voor stuk bijzondere gebouwen. Tijdens deze wandeling langs de Oudegracht ontdek je de indrukwekkende stadskastelen van Utrecht.
Kilometers: 1,5 kilometer
Tijdsduur: 1 uur – 1,5 uur (met een korte pauze).
Route:
Het ontstaan van de Utrechtse Stadskastelen
In de middeleeuwen, omstreeks 1175, was Utrecht de grootste en belangrijkste stad in Nederland. Rond deze periode werd de baksteen herontdekt. De baksteen was lang geleden door de Romeinen geïntroduceerd in Nederland, maar de techniek werd lange tijd niet gebruikt. Pas toen de Utrecht een welvarende stad was en de bouw van houten huizen vanwege brandgevaar in de steden werd verboden, werd de baksteen weer populair. Dit was de start van de bouw van Utrechtse stadskastelen.
Er werden grote stenen huizen gebouwd langs de Oudegracht, midden in het handelscentrum van Utrecht. Deze hoge stenen gebouwen zijn de zogenoemde stadskastelen van Utrecht. De stadskastelen zijn gebouw tussen 1175 en 1500. Eigenaren van de stadskastelen waren vaak rijke en invloedrijke families, waaronder de Fresen, Proysen en Zoudenbalchs.
Alle stadskastelen zijn in de loop van de tijd in meer of mindere mate verbouwd. Een deel van de stadskastelen is nauwelijks nog te herkennen als stadskasteel. Het best bewaard gebleven stadskasteel is Oudaen. Hier eindigt de wandelroute.
Het Hertenhuis
De route begint bij het Hertenhuis (of Ten Hert) aan de Oudegracht 86. Dit stadskasteel is meteen te herkennen aan het vergulde hert boven de ingang. Het is rond de 13e eeuw gebouwd, de eerste bewoner was waarschijnlijk Beernt ten Hert.
Het valt niet echt op dat het Hertenhuis een stadskasteel is, want de hele voorgevel is in de 18e eeuw fors gewijzigd. Het huis is door de jaren heen flink verbouwd en uitgebreid. Onder het huis zit een kelder, waar later ook een werfkelder aan toegevoegd is. Daarnaast is er in de 19e eeuw nog een tuinkamer toegevoegd. Bij dit huis is het onbekend wat er nog exact is overgebleven van het oude stadskasteel.
Boven de entree bevindt zich een verguld hert. Het oorspronkelijke 19e eeuwse beeld is na vandalisme vervangen door een replica. Eerlijk gezegd is het nu wel weer toe aan vervanging, want een deel van het goud is van het beeld af.
Oudste woonhuis van Utrecht: Drakenburg
Loop vanaf de Oudegracht verder richting het centrum. Steek de Lange Viestraat over en loop langs het eerste grote gebouw, dat gebouwd is in de Amsterdamse Schoolstijl. Aan de linkerkant bevindt zich op de hoek van de Oudegracht en de Drakenburgstraat stadskasteel Drakenburg (ofwel Drakenborch). Dit middeleeuws uitziende kasteel is een rijksmonument en dateert uit de 12e eeuw. Het was eigendom van de ridders van Drakenburg, een invloedrijke familie in en rondom Utrecht. Waarschijnlijk is Drakenburg het oudste woonhuis van Utrecht! Bepaalde delen van de muur en balken zijn maar liefst 750 jaar oud.
Ook dit kasteel onderging vele gedaantewisselingen: van ridderwoning naar spiegelfabriek en vervolgens Chinees restaurant. Tijdens een zware storm in 1674 stortte de voorgevel in. In 1964 volgde de laatste ingrijpende restauratie.
Van stadskasteel naar kraakpand: Ubica
Loop links langs Drakenburg de Drakenburgstraat in richting het Neude. Sla rechtsaf de Schoutenstraat in en loop een eindje het plein aan de Ganzenmarkt op. Als je achterom kijkt in de richting van de Ganzenmarkt, zie je de 2 Ubica-panden. De naam Ubica komt van de matrashandel die er in 1931 zat.
Het linkerpand is een stadskasteel dat gebouwd werd in 1302. Het heette destijds Huize Compostel. Op de derde verdieping van dit pand is nog de aanzet van de weergang te vinden (een soort gang waar verdedigers konden lopen om een vijandige aanval af te slaan).
Het pand heeft veel te verduren gehad. Zo brak er 4 keer brand uit en is het pand 21 jaar gekraakt geweest! In 2010 waren de voorgevels door krakers zwart-wit geschilderd, met in het midden een grote gele ruggengraat. De gemeente was hier niet al te blij mee, omdat het pand tegenover het stadhuis staat. Toen het kraken verboden werd in Nederland, werden de huizen ontruimd. 9 krakers werden veroordeeld tot celstraffen en het betalen van schadevergoeding. Na de ontruiming werden de woningen weer onbewoonbaar verklaard.
Na een grote verbouwing opende in 2014 op de benedenverdieping een café-restaurant. Op de bovenverdiepingen bevindt zich nu een hotel.
Stadhuis Utrecht
Loop via de Ganzenmarkt weer terug richting de Oudegracht en sla linksaf. Aan de linkerkant zie je de voorkant van het Stadhuis van Utrecht. Ook dit is een stadskasteel, al is dat niet meer te zien door de talloze verbouwingen die zijn gedaan door de eeuwen heen.
Bizar feit: in de kelder van het stadhuis werden doodstraffen voltrokken, zoals tijdens de grootschalige vervolging van homo’s in 1730-1731.
Huis Zoudenbalch
Vanaf het stadhuis loop je terug de Oudegracht op, maar nu aan de overkant van het water. Je gaat richting de bezembrug. Sla linksaf de Hekelsteeg in en sla aan het einde rechtsaf de Steenweg in. Neem nu de eerste afslag links de Donkerstraat in.
Vanaf hier zie je meteen de typerende rode luiken en het middeleeuwse karakter van Huis Zoudenbalch. Het is een rijksmonumentaal pand dat rond 1467 is gebouwd. Het huis is vernoemd naar een van de rijkste families van de stad: Zoudenbalch.
Begin 20e eeuw raakte het huis ernstig beschadigd door een brand. Bijna het hele interieur was verwoest. Hierna werd het gebouw meerdere malen gerestaureerd en verbouwd. De gevel is nog steeds indrukwekkend!
Het duistere verhaal van Proeysenburch
Dit stadskasteel is misschien het minst imposante van dit lijstje. Maar doordat zich hier een moord heeft voltrokken, wilde ik hem toch delen.
In de 15e eeuw was Beernt Proys eigenaar van Proeysenburch. Hij was destijds de burgemeester van Utrecht. In deze periode was er een crisis en heerste er grote verdeeldheid over wie de rechtmatige prins-bisschop van Utrecht was. Aan de ene kant stonden de Lichtenbergers en aan de andere kant de Lokhorsten. De toenmalige burgemeester was een Lichtenberger en werd vermoord door Lokhorstse slagers toen hij thuis ziek in bed lag. Dezelfde dag werden verschillende andere Lichtenbergers vermoord of de stad uitgedreven.
Bron: Wikipedia 18e-eeuwse voorstelling van Reinier Vinkeles en Jacobus Buys met de moord op Beernt Proys.
Groot Blankenburgh
Blankenburgh is een van de oudste stadskastelen van Utrecht. Dit prachtige gebouw bestond oorspronkelijk uit de nummers 119, 121 en 123 aan de Oudegracht. Het was in totaal 21 meter breed en aan de achterkant liep het huis door tot aan het Vredenburgh (41 meter!). Na vele verbouwingen is alleen het huis overgebleven op Oudegracht 121.
Opvallend feitje: de begane grond is maar liefst 5,9 meter hoog!
Aan de rechterkant staat Klein Blankenburgh. Dit huis werd in de 18e eeuw vernieuwd, maar heeft nog een middeleeuws achterhuis.
Leeuwenberg
Door de prachtige witte gevel zou je niet denken dat het gebouw uit de eerste helft van de 14e eeuw komt. Vroeger liep het perceel helemaal tot aan de Springweg. De huidige gevel werd in 1985 gerestaureerd door een architectenbureau. De bovenste 4 kantelen werden gereconstrueerd, elk met een metalen leeuw en een klein vaantje. Het gebouw is nu een appartementencomplex.
Fresenburch
Dit prachtige gebouw met opvallende voorgevel heeft een rijke historie. Fresenburch is gebouwd als stadskasteel in de tweede kwart van de 13e eeuw. Het gebouw ernaast heet Klein Fresenburch, een zijhuis dat bij Fresenburch hoort en als woonruimte werd gebruikt.
Rond 1577 werd kasteel Vredenburg (dat ooit op het huidige Vredenburgplein stond) belegerd. Hierbij werd de hele achtergevel van Fresenburg aan puin geschoten. Een paar honderd jaar later, in 1858, werd de hele façade volledige gewijzigd.
Stadskasteel Oudaen: van bejaardentehuis naar horecagelegenheid
Loop nog een stukje verder de Oudegracht af, dan zie je aan je linkerkant een prachtig middeleeuws stadskasteel: Oudaen. We saved the best for last 🙂
Stadskasteel Oudaen is het best bewaard gebleven van alle kastelen en lijkt op het typische beeld dat je hebt van een middeleeuws kasteel. Door de grote bakstenen en de mooie torens ziet het eruit als een echt kasteel.
Dit stadskasteel werd oorspronkelijk gebouwd voor de familie Zoudenbalch (waarvan ook het kasteel met de rode luikjes was). Maar in 1395 kwam het in bezit van de familie Van Oudaen, vernoemd naar de gelijknamige Ridderhofstad Oudaan te Breukelen.
Tot 1965 zat er een bejaardentehuis in kasteel Oudaen. Daarna is het voor korte periode in bezit geweest van een studentenvereniging. In 1986 werd het kasteel grondig gerestaureerd en opende er een horecagelegenheid. Tegenwoordig kun je heerlijk dineren bij Restaurant Oudaen of een bierproeverij doen bij Stadsbrouwerij Utrecht in de werfkelder.
Ontdek andere unieke wandelroutes in Utrecht
Wij schrijven wekelijks blogs over leuke wandelroutes, mooie fietsroutes en de geschiedenis van Utrecht. Ontdek hier onze favoriete wandelingen:
0 reacties